فقیه‌تر از جعفر بن محمد ندیده‌ام!

به مناسبت سال روز شهادت ششمین اختر تابناک آسمان امامت و ولایت حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام به گفتگویی با استاد حسین مرادی دولت‌آبادی از اساتید و پژوهشگران حوزه و مشاور رئیس مرکز تخصصی علوم حدیث حوزه علمیه قم نشستیم. در ادامه گقت و گوی ما با حجت الاسلام مرادی آورده شده است:

 

 

 

ـ لطفاً شناخت مختصری از تاریخ زندگانی امام صادق علیه‌السلام را بفرمایید.
نام امام ششم شیعیان جعفر و لقبش صادق بود که از امام محمد باقر علیه‌السلام و مادری با فضیلت به نام ام فروه  که بنا بر مشهور در هفدهم ربیع‌الاول سال 83 هجری(703 میلادی) در شهر مدینه متولد و در سال 114 هجری(733 میلادی) به امامت رسیدند و پس از اینکه طولانی‌ترین زمان امامت را در بین ائمه شیعه علیهم ‌السلام داشتند در سن 65 سالگی و در سال 148 هجری (765 میلادی) توسط منصور دوانیقی خلیفه ظالم عباسی مسموم و به شهادت رسیدند و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شدند. ایشان در مدت زندگانی خویش با پنج خیلفه اموی و دو خلیفه عباسی معاصر بودند.

ـ در خصوص  ویژگی‌های علمی امام صادق علیه‌السلام توضیح مختصری بفرمائید؟ و به چه دلیل مذهب تشیع را مذهب جعفری می‌نامند؟
عظمت علمی امام صادق علیه‌السلام مورد وفاق بسیاری از دانشمندان بزرگ شیعی و اهل سنت است به طوری که برخی بزرگان و پیشوایان مطرح اهل سنت نظیر ابوحنیفه از شاگردان آن حضرت هستند و همین پیشوا و امام مذهب حنفی اهل سنت در تعابیرش می‌گفت: ما رأیت أفقَهُ مِن جعفر محمد و اَنهُ اَعلَمُ الاُمة؛ من هرگز فقیه‌تر از جعفر بن محمد ندیده‌ام او مسلماً اَعلم امت اسلامی است.
و یا رئیس مذهب مالکی اهل سنت یعنی مالک ابن انس که خود از شاگردان امام صادق علیه‌السلام بوده است در این باره می‌گوید: کان مِن العلماء الزهاد الذین یخشون الله؛ او از جمله دانشمندان زاهدی بود که ترس از خداوند سراسر وجودش را فرا گرفته بود.

این امام همام نه تنها در فقه بلکه در کلام، تفسیر و دیگر علم اسلامی سرآمد دوران بود. امام صادق علیه‌السلام با تأسیس و توسعه بزرگترین حوزه علمیه، دانشگاهی ایجاد نمود که بیش از چهارهزار نفر از آن بهره برده و از خرمن علم الهی آن امام معصوم خوشه چینی نمودند. به طوری که هر کدام از آن شاگردان خود مرجع علمی و محل مراجعه افراد دین پژوه شدند که از آن جمله می‌توان به محمد بن مسلم، زراه بن اَعین،‌ ابان بن تغلب اشاره کرد و از آن جهت که امام در مسیر تکامل مذهب شیعه و ساماندهی و نظامند کردن آن قدم‌های بی‌نظیری برداشتند و مکتب شیعه را نهادینه و مباحث فقهی و کلامی را رونق دادند و از آنجا که مذاهب چهارگانه اهل سنت نیز تقریباً در عصر امام صادق علیه‌السلام شکل گرفت در برابر آنها، مدرسه فقهی و کلامی امام صادق علیه‌السلام به عنوان محل تدریس و تعلیم آموزه‌های ناب اسلامی و شیعی  مطرح شد و نیز از آن جهت که این پایگاه سترگ  علمی در برابر باورهای غلط مرجئه و معتزله عقاید حقه شیعی را عرضه می‌کرد، مذهب شیعه به مذهب جعفری و امام صادق علیه السلام به عنوان رئیس مذهب تشیع معروف شد.

 

ـ یکی از برجسته‌ترین رویدادهای علمی دوران امام صادق علیه‌السلام را تبیین نمایید.
همانطور که می‌دانید بهترین راه دستیابی به سنت و سیرة پیامبر خدا صلی الله علیه وآله  و اهل بیت علیهم‌السلام به عنوان دومین منبع دین شناخت حدیث می‌باشد. حدیث که حکایت کننده و گزارش دهندة سنت می باشد، در سیر تاریخی خویش با فراز و نشیب‌های فراوانی روبرو شده است. اما پرفروغ ترین و طلائی ترین دوران شکوفایی خویش را مدیون تلاش های امام صادق علیه‌السلام است به طوری که غالب احادیث شیعی از این امام معصوم و پدر بزرگوارشان علیهما السلام  نقل شده است چرا که  در زمان امام صادق علیه‌السلام به جهت سیاسی و فرهنگی فضائی ایجاد شد تا امام  بتواند آموزه‌های ناب دینی را به جامعه اسلامی عرضه نماید چرا که  از نظر سیاسی بنی امیه در حال فروپاشی و بنی عباس به کمک شخص جنایتکاری مثل ابومسلم خراسانی در حال مبارزه‌ای سخت برای تسلط بر جامعه و در حقیقت ادامه غصب جایگاه زمامداری اهل بیت علیهم السلام بودند، از طرفی محدودیت تدوین حدیث که بالغ بر یکصد سال ممنوع بود برداشته شده بود و همچنین همراه با رشد فرهنگی اجتماعی، اندیشمندان کنجکاو جامعه در پی حل مسائل مختلف علمی بودند.

بنابراین با توجه به این شرایط، امام صادق علیه‌السلام با هوشمندی، بهترین بهره‌ها را از این فرصت ایجاد نمودند و ضمن عمق بخشی و تثبیت معارف دینی، میراث گرانبهای علمی را بر پایه احادیث از خویش به یادگار گذاردند. دراین عصر تک‌ نگاری‌ها و همچنین اصول و کتب حدیثی شکل گرفت و زمینه پویایی و ماندگاری و حیات علمی مکتب تشیع فراهم شد.

ـ در پایان به مناسبت شهادت امام صادق علیه‌السلام  چه توصیه‌ای به  مخاطبین روضه نیوز دارید؟
شیعه یعنی پیرو به این معنا که پا جای پای امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام و اهل بیت عصمت و طهارت بگذارد و اگرچه انجام کامل این مهم به وسیلة انسان‌های وارسته و مجاهدانی که خود را برای خداوند خالص نموده‌اند محقق می‌گردد اما هر فرد شیعه به فراخور درک، فهم و معرفت خویش می‌تواند در این راه تلاش کند تا از این ذخیره های الهی و الگوهای معصوم پیروی نموده و تا جائی که  ممکن است به وسیلة این آبرودارانِ درگاه الهی به خداوند نزدیک و در جهت تکامل انسانی خویش قدم بردارد. چه شایسته است در روز شهادت امام صادق علیه‌السلام در مورد زندگانی این امام عزیز مطالعه نموده و قطره‌ای از معارف آن حضرت را در وجود خویش متجلی نماییم.

از جمله آموزه‌های امام صادق علیه‌السلام این است که می‌فرماید: شیعیان ما از باقی‌ماندة گِلِ ما آفریده شده‌اند و ولایت ما در سرشت آنان عجین گشته است، آنان با شادمانی ما خوشحال و با ناراحتی ما محزون می‌شوند. همچنین در لحظات آخر عمر مبارکشان در 25 شوال سال 148 هجری() وقتی تعداد زیادی از خاندان و ارداتمندان بر بالین حضرت بودند همگان را به اطاعت الهی و انجام فریضة نماز دعوت نمودند و فرمودند: شفاعت ما اهل بیت به کسی که نماز را سبک بشمارد نمی‌رسد. بدین‌سان زندگی ظاهری بزرگ مردی از تبار پاکان و نیکان  در این دنیای فانی به پایان رسید و ان‌شاءالله محبان و شیعیان حضرتش با پیروی از رهنمودهای سعادت بخش آن امام  همام بتوانند در میر سعادت دنیوی و اخروی خویش گام بردارند و همچنین پژوهشگران با تعمیق و توسعه تحقیقات و به روزآوری رهنمودهای حضرت و همچنین برنامه ریزان و مسئولین جامعه  با عملیاتی کردن این رهنمودها و در نظر گرفتن پیوست فرهنگی بر محور احادیث اهل بیت علیهم السلام بتوانند در جهت جامعه ای آرمانی تلاش کنند و به یقین بدانند راه برون رفت از مشکلات جاری جامعه توجه به این آموزه های الهی است.